Šta je antika? U svom osnovnom  značenju,  odnosi  se samo na kulture stare Helade (Grčke) i Rima i kulture koje su bile pod njihovim uticajem. Pojam „antika“ dolazi od latinskog „antiquus“ što znači: star, starinski, drevan. Iz latinskog jezika reč je ušla u gotovo sve moderne evropske jezike (engleski: „antiquity“, nemački: „die Antike“, ruski: „античность“). Pojam se koristio u srednjovekovnoj Evropi jer se o starim Helenima i Rimljanima  generalno govorilo kao o „starima“ i „drevnima“. O kulturama i civilizacijama koje su im prethodile srednji vek nije znao gotovo ništa. Takva situacija počela je da se menja tek u XIX v.

Prema tome, pojam „antika“ u svom osnovnom značenju  obuhvata kulture nastale na obalama Mediterana (Sredozemlja)  u periodu od oko 1200. ili 800. g. pre n. e., do oko 500. ili 600. g. n. e., odnosno (približno) od pojave helenskih država-gradova (polisa) i helenske arhajske umetnosti do propasti Zapadne rimske Imperije i „paganske“ kulture. U tom periodu postoji zajednička i neprekinuta kulturna tradicija, koja započinje negde oko 800. g. pre n. e., razvija se i uz razne preobražaje održava kroz gotovo milenijum i po.

Ponekad  se pod „antikom“ smatra i starije doba kritsko-mikenske  kulture, koje započinje negde oko 1900. g. pre n. e. Ipak, većina autora ovaj period razmatra posebno, jer je kritsko-mikenska kultura na području Grčke i Egejskog mora propala oko 1100. g. pre n. e., uz golema razaranja i ekonomsko, demografsko i kulturno nazadovanje, nakon čega sledi mračno doba i ne postoji kulturni kontinuitet.

Pod pojmom „antika“ prvenstveno se podrazumevaju kulture Helade i Rima i svih zemalja koje su bile pod njihovim kulturnim uticajem. Ponekad  se to pobliže označava sintagmom „klasična antika“, „klasična starina“,  ili „klasična kultura“. Međutim, pojam „antika“ može da obuhvatiti i druge kulture toga doba (npr. hebrejsku, persijsku, egipatsku itd.). Iz ovoga proizlazi da je „antika“ u uobičajenoj podeli istorije deo Starog veka, koji započinje pojavom prvih civilizacija u Mesopotamiji i Egiptu (negde oko 3.500. g. pre n. e.), a završava  se padom  Zapadne  Rimske  imperije.  Ponekad  se pojam „antika“ izjednačava sa pojmom „Stari vek“. Tako, na primer, hrvatski sociolog i kulturolog Eduard Kale u knjizi „Istorija civilizacija“ („Povijest civilizacija“) u poglavlju „Antičko razdoblje“ piše: „Pod antikom se obično podrazumeva kulturna istorija stare Grčke i Rima, no mi ovde, polazeći od značenja latinske reči 'antiquus' (star ili drevan), u antičke civilizacije uključujemo sve stare ili drevne civilizacije koje su se u raznim područjima Zemlje javile pre ili u vreme stare Grčke i Rima. Evropljani su antičkim držali Grčku i Rim jer su to prve civilizacije na evropskom tlu, o drugima dugo nisu znali ništa ili veoma malo, a i nazivali su ostale etničke zajednice varvarima. Antiku su tako započinjali s Grčkom, iako su se civilizacije pojavile u Aziji i Africi pre nego u Evropi (a samo nešto kasnije nego u Evropi pojavile su se i u Americi).“.

U širem smislu, uobičajenom u svakodnevnom govoru (ponekad i u literaturi), pojam „antika“ označava davno prošlo vreme, davninu. Ponekad se koristi i pejorativno, odnosmo u pogrdnom smislu za zastarele poglede i vrednosti, za vrednosti koje su nekada nešto značile,  a danas su savim besmislene i ne znače ništa;  takođe i za osobe, koje imaju takve poglede.

Pridev „antički“ odnosi se  na antiku u prvom smislu reči (antička filozofija, umetnost i sl.), a  „antikni“ na uopšteno značenje (antikni nameštaj, nakit i sl.). Pridev „antikvaran“ i imenica „antikvitet“  označavaju predmet koji ima kulturnu vrednost po svojoj starini i retkosti.

U svom osnovnom značenju, antika se uobičajeno deli na tri perioda. Granice između prvog i drugog perioda čini osvajanja Aleksandra Velikog (umro 323. g. pre n. e.), a između drugog i trećeg uspon moći Rima.

U prvom periodu antike, u tzv. helenskom dobu, helenska kultura je još uvek bila marginalna u odnosu na stare civilizacije i velike sile onoga doba (Egipat, Asiriju, Vavilon, Persiju), iako donosi izvanredne novine.

Drugi period antike — helenizam, nastaje nakon Aleksandrovih osvajanja, odnosno nakon njegove smrti 323. g. pre n. e.). Makedonija je tada postala velesila i grčka kultura se naglo širila u osvojena područja, koja su do tada većinom bila pod uticajem Persije, potiskujući tradicionalne kulture; tako nastaje doba helenizma. S obzirom na malobrojnost Grka u odnosu na pokorene narode, i drevnost njihovih kultura, grčka kultura je pritom i sama doživljava značajne promene, koje mnogi istoričari označavaju kao dekadenciju.

Treći period — rimsko doba, razni istoričari različito označavaju. Sporno je kada prestaje period helenizma, a započinje rimsko doba: od 201. g. pre n. e. (kraj Drugog punskog rata) do 30. g. pre n. e. (kada Egipat, kao poslednje kraljevstvo pod helenističkom dinanstijom, pada pod rimsku vlast). U kulturnom smislu, rimsko doba je uveliko nastavak helenizma, jer je rimska kultura, nauka i umetnost uveliko zavisi od helenske. Nova dostignuća razvijena su uglavnom u pravu i arhitekturi, a značajne promene događaju se u religiji: religije „uvezene“ sa istoka (poštovanje egipatskih bogova Izide i Ozirisa, maloazijske Kibele, persijskog Mitre itd., te judaizam i hrišćanstvo) postepeno potiskuju staru grčku i rimsku religiju.

Kao kraj perioda antike, različiti autori označavaju različite godine i događaje tokom tri veka; godinu 325., Nikejejski koncil (sabor), prvi opštii sabor hriščanstva, koje te godine postaje priznata religija, a pola veka kasnije i jedina dozvoljena; godinu 393, kada su održane poslednje starovekovne Olimpijske igre, jer ih je odmah potom ukinuo imperator Teodosije kao paganske; godinu 476. kada je svrgnut Romul August (Avgustul), poslednji imperator zapadne rimske imperije; godinu 498., krštenje franačkog kralja Klodviga; godinu 529., kada je sveti Benedikt iz Nursije osnivao prvi manastir na zapadu, a istovremeno se u Atini zatvara Akademija, koju je 900 godina ranije utemeljio Platon; godinu 565., smrt vizantskog cara Justinijana I, poslednjeg vladara koji je pokušao da uspostaviti nekadašnje jedinstvo istočne i zapadne Rimske imperije; godinu 568. — upad Langobarda u Italiju, koji označava završetak seobe naroda na zapadu; godinu 632. — početak arapskih osvajanja izvan Arapskog poluostrva.

Sve u svemu, kraj antike je ujedno i kraj starog veka. Iako se u literaturi i danas kao kraj antike najčešće navodi 476. godina, kada pada Zapadna rimska imperija, današnji istoričari obično smatraju da antika traje mnogo duže, do (približno) 600. godine, jer u mnogim područjima kulturni kontinuitet se nastavlja.