Najviše pažnje tokom prvih arheoloških istraživanja značajnog arheološkog nalazišta u Vinči bilo je posvećeno onom materijalu koji pripada kasnom neolitskom periodu, kojim je Vinča postala eponimom jedne kulture.

Gosti ne mogu videti slike, molimo Vas da se registrujete ili ulogujete


U sekvenci arheoloških slojeva koji su se vekovima i milenijumima taložili na tom mestu kao ostaci ljudskog života u prošlosti, postoje i znatni tragovi  ranijeg i kasnijeg života: ranijeg neolita, bakarnog i bronzanog doba koji slede za periodom najvećeg procvata u kasnom neolitu i, konačno, jedne nekropole iz srednjeg veka. Miloje M. Vasić, rodonačelnik srpske arheologije i rukovodilac ovih istraživanja, od 1906. pa sve do 1934, neretko pominje panonsku keramiku, koja u Vinči označava početak nove civilizacije u odnosu na kasnoneolitsku, vinčansku kulturu. Arheološka grupa kojoj pripada tzv. panonska keramika danas je u stručnoj literaturi poznata pod imenom vatinska kulturna grupa bronzanog doba (prva polovina drugog milenijuma stare ere).

Na samom lokalitetu u Vinči istraživanjima u drugoj polovini 20. veka utvrđeno je da se u mlađim stambenim horizontima prostiralo i naselje vatinske kulture. Za ovo naselje vezujemo veliku količinu keramičkih nalaza (naravno, ne toliko obimnu kao od neolitskih slojeva) ali i jedan dragoceni predmet koji se danas čuva u Narodnom muzeju u Beogradu. U pitanju je lanac od 12 zlatnih i jedne bronzane karike (eng. lock ring), težine 113.4 g Precizniji metodološki podaci o mestu i uslovima samog nalaza nisu poznati, mada Vasić kasnijih godina spominje da je lanac pronađen u odronjenoj zemlji na lokaciji na kojoj se kopalo u terenskoj sezoni 1929–1931. godine.

Iako sa rezervom treba prihvatiti uslove nalaza, to ne umanjuje njegovu kulturnu vrednost. Ono što ipak možemo sa sigurnošću danas potvrditi jeste da lanac najverovatnije pripada arheološkom sloju (naseobinskom horizontu) vatinskog naselja u Vinči. Da li je lanac bio pohranjen u grob ili u keramičku posudu pa u skrivnicu u zemlji, na to nikada nećemo imati odgovor jer nije pronađen, kako smo naveli, u okviru arheoloških radova.

Lanci sastavljeni od zlatnih karika nisu retka pojava na početku drugog milenijuma stare ere na prostoru južne Panonije. Danas zato možemo ovakav tip luksuznih predmeta bez većih problema hronološki i kulturno opredeliti. Arheolozima naučni izazov više predstavlja pružanje smislenog objašnjenja o tome za šta su ovi predmeti mogli služiti! Da li su bili nakit viših statusnih grupa ili da li su mogli biti sredstvo plaćanja (dodavanjem ili skidanjem karika s lanca) u predmonetarnom bronzanodobnom društvu? Ili možda zavetni dar višim silama?

Na ovakvu vrstu pitanja teško je dati odgovor ali na mnoga druga interesantna pitanja možemo dati odgovor ukoliko pozovemo u pomoć prirodne nauke.

Na osnovu ispitivanja nedestruktivnom tehnikom, energetski disperzivnom rendgenskom fluorescentnom spektroskopijom (EDXRF spektroskopija), ustanovljeno je da se zlatni lanac sastoji od legure zlata i srebra bez većeg udela primesa. Udeo srebra je oko 17% što odgovara današnjoj vrednosti  finoće zlata od 20 karata. Najveći broj zlatnih predmeta iz bronzanog doba potiče od aluvijalnog zlata sakupljenog duž rečnih tokova koji su ispirali kvarcne rudonosne žile i samorodno zlato u njima. Na tom putu samorodno zlato bi dolazilo u kontakt sa peskom i mineralima iz peska i inkorporiralo ih u sebe. To se ogleda u prisustvu elemenata kalcijuma, gvožđa i drugih, karakterističnih za minerale sa kojima je dolazilo u dodir. U našem slučaju nije detektovano prisustvo elemenata iz peska, već do izražaja dolazi veoma homogeni sastav legure. Na osnovu toga se da zaključiti da su zlatne karike napravljene od samorodnog zlata iz primarnih ležišta. Poznata su nalazišta zlata u Boru ali takođe treba imati u vidu i nalazišta na Кarpatima gde se mogu naći ležišta zlata sa visokim sadržajem srebra, bez znatnijeg sadržaja bakra. Da bi se preciznije odredilo poreklo sirovina za dobijanje ovog izuzetnog arheološkog nalaza, potrebno bi bilo uraditi analize elemenata u tragovima koji su karakteristični za pojedinačna nalazišta zlata u regionu.

(nationalgeographic.rs)