Motivi i simboliGosti ne mogu videti slike, molimo Vas da se
registrujete ili
ulogujeteFascinantno je da, uprkos ponekad ogromnoj geografskoj udaljenosti, postoji kulturna ujednačenost koja je karakterisala sve ljudske zajednice tokom praistorije. Razdvojeni ponekad i hiljadama kilometara i odvojeni okeanima, ljudi su u istim periodima u praistoriji imali iste umetničke domete, koristili su potpuno iste materijale i tehnike, imali vrlo slične ili čak identične simbole i teme...
Tumačenju ovih činjenica veliki doprinos dali su antropolog Doson i arheolog Luis-Viliams. Luis-Viliams je izučavao pojavu koju je nazvao ’’neurološki most sa kamenim dobom’’, a odnosi se na zapadanje u trans, koji se događa ljudima ako se izlože dejstvu ugljen-dioksida u koncentracijama koje odgovaraju onima iz pećina. Izvođeni su eksperimenti u laboratorijskim uslovima, na dobrovoljcima, i rezultati su pokazali da duže udisanje određenih količina ugljen-dioksida dovodi do promena u ponašanju i opažanju, i to skoro identičnih onima koje se javljaju pod dejstvom drugih vrsta jakih stimulacija čula i nervnog sistema (psihoaktivne supstance, muzika, bol, stalno ponavljanje pokreta, duga izolovanost, dugi post).
Pri dužem dejstvu ugljen-dioksida, primetne su tri faze reakcija: prvo se čoveku priviđaju tačke, cik-cak linije, spirale, ukrštene linije i mnogi drugi oblici (isti kao oni koji su nacrtani na zidovima mnogih pećina). U drugoj fazi se linije pretvaraju u oblike (npr. cik-cak linije se opažaju kao zmije). U trećoj, najdubljoj fazi, dolazi intenzivnih halucinacija, osoba se oseća kao da je nešto uvlači u mračni vrtlog, vidi oko sebe čudovišna bića ili džinovske životinje i oseća spajanje svoga duha i tela s njima.
’’Skoro sva praistorijska umetnost fokusirana je na tri osnovne teme: Seks, hrana i teritorija. Glavne ljudske preokupacije nisu se promenile ni do danas.’’ (Anati Emanuel, UNESCO Glasnik, br 4, 1998, Pariz).
Ni u jednoj do sada otkrivenoj oslikanoj paleolitskoj pećini, nema ni jedne eksplicitne predstave parenja (ni ljudi ni životinja). Čak je primetno da je većina životinja prikazana bespolno, ili su polni organi prikazani kao jedva primetne naznake, mada se mužjaci od ženki lako mogu razlikovati - prema obliku rogova ili masi tela i leđnim linijama.
Međutim, česti su prikazi vulve kao organa rođenja ili organa iz kog ističe krv. Izgleda da su ženski znakovi i rane, zapravo jedan isti znak, tj. uzajamno zamenjivi simboli, a tumači se i da su rana i koplje u njoj zapravo prikaz seksualnog čina, (napr: predstava malog bizona iz pećine Bernifal, koji na vratu ima ovalni znak sa dva paralelna štapića, tumači se kao znak i za ranu i za vulvu).
Muški i ženski simboli su nađeni u svim oslikanim pećinama, u velikom broju, i to uvek u parovima, ili pak kao skupine muških ženskih odnosno simbola. Nakon višedecenijskog izučavanja, statističkih i kompjuterskih provera, pokazalo se da se skupnine muških simbola mnogo češće nalaze u delovima pećina koji su bliže ulazu, dok su ženski simboli grupisani u dubljim delovima pećina, naročito u pukotinama i dubokim usecima zidnih površina ili poprečnim prolazima koji povezuju dve pećinske prostorije. Zajedno prikazani muški i ženski simboli su, skoro bez izuzetka, u središnjim i najširim prostorijama pećina.
Simbolika ulaza u pećinu i same pećine je jasna - to su vulva i materica, prostor u kome pleme boravi zaštićeno od spoljašnjih uslova, tu je bezbedno, toplo, mračno, odatle se izlazi u spoljni svet. Ta jasna paralela sa trudnoćom i rađanjem, potvrđena je i time što neke od današnjih plemenskih zajednica, na ulazima u svoje pećine iscrtavaju znak za vulvu/ranu, identičan onima iz praistorije.
Tema ’’mužjak-ženka’’ u praistorijskoj pećinskoj umetnosti retko je prikazivana na prvoj ravni tj. kao prikaz parova mužjaka i ženki iste vrste, nego je najčešći, i u svim pećinama primetan, dominantni patern muški +ženski princip. Ponavljaju se uvek iste kombinacije životinja M (konj) + F (bizon i/ili tur), odnosno po formuli : B ženka B mužjak + A ženka A mužjak.
’’Bizon i konj su simboli kojih smisao nesumnjivo prevazilazi same grafičke oblike, pa bismo stoga teško mogli ukrašenim pećinama osporiti značenje svetišta u širem smislu’’. (Leroi-Gourhan André, Religije prethistorije, Naprijed, Zagreb, 1968.).
Jedan od veoma čestih simbola koji se pojavljuju u mnogim pećinama su šake. Uglavnom se ne radi o crtežu, nego o otisku realnih ljudskih ruku, u pozitivu ili negativu. Pozitivi su realizovani crvenim okerom, jednostavnim naslanjanjem ruke namazane bojom na površinu zida pećine. Negativ ruke je dobijan tako što su oko ruke prislonjene na zid nanosili tečnu boju, u sitnim kapljicama, raspršenim pomoću šupljih duvaljki. Šaka se takođe smatra ženskim simbolom, a u većini pećina se nalaze otisci šaka za koje su forenzičari utvrdili da su premale da bi bile muške ruke.
Ni u jednom slučaju praistorijskog slikarstva nema prikaza biljnog sveta ni pejzaža – pa iako je to bitan deo životne sredine ljudi i životinja, i ljudima značajan izvor hrane (a biljojedima i jedini), nema prikaza ni jedne voćke, cveta, biljke ni drveta. Možda ih nisu smatrali živim bićima.
’’Smatra se da je početak umetnosti povezan s razvitkom nekoliko drugih važnih ljudskih sposobnosti, kao što su stvaranje apstraktnih pojmova, stvaranje simbola, komuniciranje na najvišem nivou i razvijanje svesti o sebi.’’ (Bednarik G.Robert, UNESCO Glasnik, br 4, 1998, Pariz).
Iako se određeni broj predstava i simbola ponavlja u svim pećinama, pa čak i po paternu koji je obrađen i dokazan i statistički, naučnici se ne slažu u tumačenju tih rezultata.
U pećinskom slikarstvu ne postoji nijedna scena sa predstavom sukoba među ljudima - ima ukupno četiri predstave ljudskih figura koje se tumače kao muškarac ranjen kopljem, (iz tri pećine). Uprkos tome, neki objašnjavaju izbor prikazanih životinja, njihov broj i raspored kao prikaz cikličnih migracija stada biljojeda, koje su automatski uslovljavale i kretanje ljudi (i drugih lovaca: velikih mačaka, hijena, medveda...), a sa time povezano i napuštanje jednih i osvajanje drugih teritorija.
Za jedne, slike na zidovima pećina su isticanje muško-ženskog principa koji daje život i koji leži u osnovi svega u prirodi. Za druge, predstave životinja i ’’šamana’’(bića koja su pola ljudi a pola životinje) i njihov raspored po površinama na kojima su naslikani, samo su odraz slike svemira koji su praistorijski ljudi redovno posmatrali i bili njima toliko opčinjeni, da su tu sliku simbolički prenosili na površine svojih pećinskih svetilišta.
Postoji i mišljenje po kojoj legenda o Minotauru i lavirintu ustvari govori o čuvanju i prenošenju sećanja na vremena kada su davni preci autora te legende gledali džinovske bikove u pećinama.
’’Kada posetilac uđe u pećinu ima osećaj neograničenog prostora, lakše ili teže pristupačnog, neki delovi su ogromni i impresivni kao katedrale, a do drugih se može samo puzeći. Prirodna svojstva ovih lokaliteta ili pećina utiču na raspored zidnog slikarstva i doprinose njegovom simboličnom značenju’’. (Vialu Deni, UNESCO Glasnik, br 4, 1998, Pariz).
(Eho)
