Gosti ne mogu videti slike, molimo Vas da se registrujete ili ulogujete


Srednjovekovno naselje nalazi se na današnjem Pazarištu, 9 km zapadno od Novog Pazara. U amfiteatralnoj uvali kraj ušća Sebečevske reke u Rašku, ispod ruševina starog Rasa, krajem  prve polovine XIV veka  podignuto je novo naselje – Trgovište. Sa razorenim gradom ono nije bilo u neposrednoj vezi. Nastalo je u sasvim drugim uslovima, u vreme kada su se ovim rečnim dolinama u središtu Srbije umesto vojske u ratnom pohodu kretali karavani trgovaca. Naselje je izgrađeno na raskršću  važnih saobraćajnica kao srednjovekovni trg, o čemu najbolje svedoči novi toponim  Trgovište, koji je doprineo da se brzo zaboravi ime porušenog grada Rasa.

U toku višegodišnjih arheoloških iskopavanja jasno su uočena dva srednjovnjkovna sloja –stariji, s ostacima kuća-brvnara, i nešto mlađi, kome pripadaju ruševine kamenih građevina. Prve kuće starog Trgovišta bile su građene od drvenih oblica ređanih  uz vertikalno postavljene direke. Imale su podove od nabijene zemlje, na kojima se često vide tragovi požara. Neke kuće imale su i delove zidova građenih od kamena u tehnici suhozida. U kućama, ili u otpadnim jamama koje im pripadaju, otkriveno je mnoštvo ulomaka keramike, među kojima se posebno izdvajaju  delovi luksuznih gleđosanih posuda sa zgrafito-ornamentom.
 
Po oblicama i zastupljenoj ornamentici, oni se pouzdano mogu pripisati srpskoj keramičkoj produkciji iz druge polovine XIV i s početka XV veka. Od drugih nalaza zanimljiv je jedan primerak novca kralja Dušana, koji verovatno svedoči o vremenu nastanka jedne od prvih kuća na trgovištu.

U jednom kasnijem razdoblju, najverovatnije tokom prve polovine XV veka, kad je naselje ekonomski ojačalo, na mestu brvnara  počele su da niču kamene kuće. Pravougaonih su osnova, a po obliku, načinu građenja i dimenzijama veoma su slične. Gusto su zbijene u nizove na padinama brda Odževa iznad leve obale Raške, a izgleda da ih je bilo i u podnožju Gradine. Najčešće su to bile građevine na sprat s prizemnom prostorijom, delimično ukopanom u padinu brega, koja je imala kamene zidove ponekad ojačane  drvenim gredama-santračima. S uže strane, prema jugu, obično su se nalazili istureni vestibli, često zasvedeni,kroz koje se ulazilo u prizemne prostorije. Za prilaz odajama na spratu  postojale su spoljne  drvene stepenice oslonjene na zidove ulaznog dela. Spratna konstrukcija bila je sigurno delom građena od kamena, kao što svedoče sačuvani ostaci na jednoj  od građevina, dok su neki zidovi mogli biti od drveta, kao i krovni pokrivač. Kamena plastika, koja uglavnom pripada prozorima i portalima, jednostavne je i skromne obrade, mada se kod nekih primeraka uočava težnja ka dekorativnom oblokovanju.

U prizemnim prostorijama kuća starog Trgovišta nalazile su se magaze sa trgovačkom robom, a možda i neke radionice. Za stanovanje su, izgleda, isključivo služile odaje na spratu. Pored izgleda i funkcionalne podele prostora u kućama, i sam urbanizam naselja ukazuje  na njegov trgovački karakter. Između nizova  zbijenih kuća u središtu se nalazi trg, gde su se verovatno, ulivale sve glavne komunikacije naselja.

Napredak Trgovišta zaustavila su turska osvajanja, polovinom XV veka. Nedaleko od njega, turski vojskovođa Isa-beg Ishaković osnovao je novo naselje, koje je, za razliku od starog Trgovišta, nazvano Novi Pazar. Ulogu  glavnog trga vrlo brzo je preuzeo novi grad, ali Trgovište tada nije zapustelo. Po svemu sudeći, ostalo je naseljeno je hrišćanskim stanovništvom. O intezivnom životu naselja, koje se, istina, dalje nije širilo, svedoče brojni nalzi otkriveni u kamenim kućama. Neke od njih su u to vreme već bile porušene, ali je ipak veći broj zgrada, obnavljan i pregrađivan, dugo ostao u upotrbi. U teškim  godinama krajem XVII veka, kada su razoreni susedni manastiri, staro Trgovište proživljavalo je svoje poslednje dane. Sudeći prema zapisu iz Sopoćanskog  pomenika, konačno je zapusteolo tek 1770. godine.

Gosti ne mogu videti slike, molimo Vas da se registrujete ili ulogujete

Tokom arheoloških istraživanja, na prostoru Trgovišta, otkriveni su ostaci četiri crkve. Zbog činjenice da se srednjovekovna mikrotoponimija na ovom području nije održala nisu poznate ni imena patrona crkava pa su zbog toga crkve označene rednim brojevima.


Crkva broj 1 na Trgovištu

Gosti ne mogu videti slike, molimo Vas da se registrujete ili ulogujete


Gosti ne mogu videti slike, molimo Vas da se registrujete ili ulogujete


Crkva 1 nalazi se na zapadnoj periferiji naselja, na uskoj zaravni  iznad leve obale Raške i puta koji iz pravca Novog Pazara preko Pazarišta vodi za manastir Sopoćane, u podnožju brda Samar ogranka planine Odževa. To je bila jednobrodna crkva  pravougaone osnove, dužine 10,20m, a širine 6m, verovatno presvedena poluobličastim svodom bez kupole. S istočne strane imala je spolja  trostranu, a iznutra polukružnu apsidu. U jednoj kasnijoj epohi, sa zapadne strne hrama bila je dozidana prostrana priprata. U vreme kada su otkriveni zidovi crkve  bili su jako zasuti  i relativno dobro sačuvani. Na delu zida oltarske apside tada je još postojala  delimično očuvana freska  s delom arhijirejskog svoda.

Zapažali su se donji delovi tri figure  okrenute ka sredini kompozicije, gde se umesto uobičajene kompozicije Hrista agneca nalazio veliki krst na stepenastom postolju sa razvijenom vrežom. Ovaj značajan detalj ukazivao bi na moguće datovanje crkve u drugu polovinu XVII veka, odnosno u razdoblje koje je bilo posebno značajno  za grad Ras. Kao i susedni pećinski manastir, ova crkva nadživela je za više stoleća stari grad Ras. Crva 1 predstavlja najstariju srednjovekovnu crkvu otkrivenu u Trgovištu. Oko crkve nalazila se velika nekropola koja je prilikom istraživanja istražena.


Crkva broj 2 na Trgovištu

Gosti ne mogu videti slike, molimo Vas da se registrujete ili ulogujete


Crkva 2 nalazila se na visokoj izdignitoj zaravni zvanoj Tabačina, severoistočno od ostataka poslednjih kuća istočne periferije Trgovišta, a pored puta koji od Pazarišta vodi prema kamenolomu Mali krš. Crkva je jednobrodna, pravougaone osnove sa apsidom, koja je sa spoljne strane poligonalna, odnosno trostrana, dok je sa unutrašnje strane  nepravilno polukružna. Orjentisane je pravcem istok-zapad. Crkva je sa apsidom dugačka 7,10m ,a široka je 4,60m. Zidovi crkve rađeni su od lomljenog kamena u belom krečnom malteru. Debljina zidova crkve je 0,66m, a očuvani su u visini dva do tri reda kamena. Na osnovu nalaza određenih blokova sige iz šuta u unutršnjosti crkve, može se pretpostaviti da je crkva bila zasvedena poluobličastoim svodom bez kupole. Crkva je imala pripratu, i ona je najverovatnije naknadno dozidana. Prilikom iskopavanja priprate koja je bila prizidana uz crkvu  s zapadne strane pokazalo se da je njen severni zid sačuvan samo u  temeljnoj zoni  do 0,40 m visine. Građen je od lomljenog kamena  u krečnom malteru. Njegova dužina iznosi 3,65m što je i dužina priprate, a širina mu je 0,90m. Svojim istočnim delom leži na steni. Zapadni zid priprate strdao je u većoj meri. Građen je na isti način ali je širok samo 0,55m. Krajnji deo njegovog južnog kraka nedostaje u dužini od 0,90m tako da je zid dugačak 3,70m. Od južnog zida priprate nije uočen nikakav trag. U šutu, koji se nalazio sa severozapadne spoljne strane crkve  u prostoru pretpostavljene priprate, otkriven je veći broj fragmenata fresaka. U unutrašnjosti crkve nisu otkriveni tragovi fresaka. Očuvani fragmenti su veoma dobrog kvaliteta. Prema pronađenom arheološkom materijalu, nastanak ovog objekta može se datovati  u drugu polovinu XIV. veka, što se vezuje za stariji horizont stanovanja na srednjovekovnom trgovištu. Moguće je da se ovde radi o memorijalnoj građevini jednog od stanovnika Trgovišta toga perioda. I oko ove crkve je postojala velika nekropola.


Crkva broj 3 na Trgovištu

Gosti ne mogu videti slike, molimo Vas da se registrujete ili ulogujete


Crkva 3 se nalazi na severnom delu lokaliteta, na strmoj padini planine Odževo, iznad otkrivenih stanbenih objekata. Za razliku od ostalih istrženih crkava u Trgovištu, koje su gotovu po pravilu bile manje ili više udaljene  od naselja, ova crkva se nalazila u njegovom sklopu, na samoj severnoj periferiji. Crkva je podignuta na mestu sa koga dominira celim naseljem i sa koga je sa skoro svih strana bila dobro vidljiva. Iako dosta loše sačuvana, na njoj se jasno uočavaju različite dogradnje i prepravke. Prvobitno je to bila jednostavna jednobrodna građevina bez priprate, sa ulazom na zapadnom zidu i sa dubokom apsidom na istoku, polukružnom sa unutrašnje i četvorougaonom sa spoljašnje strane.

Ukupna unutrašnja dužina crkve, zajedno sa apsidom, iznosi 8,75m, a širina  broda je 4,85-4,95m. Zidovi su izgrađeni od lomljenog pritesanog kamena vezanog malterom, sa sigom na pojedinim delovima građevine. Sigom su izgrađeni spoljašnji uglovi apside, a velika količina obrušenih klinasto klesanih blokova sige na podu crkve, pokazuju da je od nje bio načinjen poluobličasti svod. U unutrašnjosti crkve mestimično je sačuvan pod od debnjeg malternog premaza, a na njemu se na više mesta uočavaju popravke. Oštećenja koja su nastala tokom duge upotrebe crkve.

Na središnjem delu poda su ostaci amvonske rozete načinjene urezivanjem  u sveže postavnjen malter. Rozeta je kružna,izvedena šestarom, sa više listolikih segmenata. U nekom kasnijem periodu došlo je do prepravke crkve koje se manifestuju uglavnom na podu i na postavljanju novog živopisa. Preko starog, oštećenog poda, nasut je sloj sterilne zemlje sa siparom koji je poslužio kao podloga za novi pod od fino klesanih pravougaonih ploča od sivog i crvenkastog peščara. Od kamenih ploča segmentnog oblika načinjena je i nova amvonska rozeta, sa središnjim krugom-soleom od belog mermera. Ploče su pokrivale samo podnu površinu naosa, dok je u apsidi postavljen novi malterni premaz na kome se uočavaju tragovi časne trpeze.

U unutrašnjosti crkve postavljen je nov živopis od koga se na severnom zidu i u apsidi sačuvao samo donji friz od tamnocrveno i crno slikanih palmeta na beloj podlozi. Ostali delovi fresaka  su obrušeni u fragmentima različite veličine, na kojima se zapažaju likovi svetitelja, signature, natpisi na svicima i dr. Ispod novog živopisa mestimično su se sačuvali prvobitno oslikanih površina, što pokazuje da je crkva bila živopisana i pre obnove. Obnovi crkve vremenski odgovara i doziđivanje priprate, čiji su zidovi takođe bili oslikani.

Prilikom istraživanja, ispod zapadnog zida crkve prnađena su dva groba koji pripadaju nekoj starijoj nekropoli. U jednom od grobova, pronađen je jedan srebrni novčić koji može samo okvirno da se opredeli u XIV, eventualno u drugu polovinu XIII veka, i koji u ovom momentu  označava donju moguću granicu izgradnje crkve. U već postojećoj priprati, ukopani su najmlađi grobovi, i oni se izdvajaju po fino obrađenim nadgrobnim spomenicima u obliku ploča od belog mermera. Svi spomenici su dislocirani, najčešće polomljeni i bez reda sakupljeni ili široko razbacani po celoj priprati. Većina je na gornjoj, vidljivoj površini imala uklesane natpise sa imenima pokojnika  i naznačenim datumima njihove smrti.

Na četiri spomenika se nalaze ženska imena uz koja, na tri ploče, stoji prezime Pribisalić. Najbolje sačuvana ploča, gusto ispisana po celoj površini  gornje strane, nalazila se nad grobom Jerine Pribisalić, za koju se u uklesanom tekstu navodi da je umrla 8. juna 1612. godine i da je bila žena Radivoja, kći spahije Vuje a sinovica mitropolita Mateje. Najstariji natpisom  datovan spomenik je iz 1608. godine, dok je na najmlađem ulesana 1687. godina. Na osnovu natpisa na nadgrobnim spomenicima može se, dakle, pretpostaviti da je pripratu koristila porodica Pribisalić za sahranjivanje svojih umrlih ženskih članova i to od samog početka  sve do u kraj 17. veka. Po svojoj prilici ista porodica je u ove svrhe i izgradila pripratu, a tom prilikom je obnovila celu crkvu, podarivši joj nov živopis. U vlasništvu iste porodice krajem XVI veka nalazila se i jedna, danas sačuvana knjiga, na kojoj je zapisano da je 1595. godine pripadala Matiji Pribisaliću iz Trgovišta. I ako sada predpostavljamo da je crkva izgrađena tokom XIV veka, njenu obnovu i priziđivanje priprate svakako možemo da odredimo u kraj XVI veka, a konačno rušenje celog objekta i predhodno pljačkanje grobova u tok XVIII veka. Nije isključeno da je do varvarski obavljene devastacije  došlo 1770. Godine  kada je i celo Trgovište razoreno i napušteno.


Crkva broj 4 na Trgovištu

Gosti ne mogu videti slike, molimo Vas da se registrujete ili ulogujete


Crkva 4 srednjovnjkovnog Trgovišta na Pazarištu nalazi se na manjoj zaravni u podnožju strmog brda Samar, ogranka planine Odževa. Udaljena je samo 20m severno od  Crkve 1, odnosno oko 40m  severno od puta Novi Pazar-Sopoćani, koji se pruža pored same leve obale Raške. Crkva je pravougaonog oblika koji nema oltarsku apsidu već ravan istočni zid, s južne strane bila je proširena jednim  manjim aneksom koji je takođe bio pravougaonog oblika. Aneks je formiran produženjem istočnog zida crkve prema jugu, ali je oštećen erozijom zemljišta, tako da mu oblik i dimenzije nisu poznati. Crkva je orjentisana u pravcu  zapad-istok, sa devijacijom ka jugu. Duga je 5,89 a široka 5,64 m. Širina zapadnog, južnog i istočnog zida nije ista, i ona se kreće 64 odnosno 62 i 60 cm, dok je širina severnog zida iznosila 80cm. Crkva je zidana pritesanim kamenom u krečnom malteru. Ulaz u crkvu bio je na zapadnom zidu. Sa sponjne strane zapadnog zida, prilikom istraživanja otkriveni su fragmenti fresako maletera, koji potiču, posvemu sudeći iz niše nad ulazom gde se slikala predstava patrona hrama. Na istočnom zidu, bliže severnom zidu nalazi se pravougaona niša sa svih strana pravilno klesanim pločama od peščara, od kojih samo donja ploča prelazi ravan zida. Južno od niše, na istom zidu, zadržao se in situ mali ostatak fresko-dekoracije. Reč je o ornamentalnom delu uništene kompozicije koja je po svemu sudeći, bila naslikana na sredini istočnog zida. Njoj su svakako pripadali i brojni fragmenti fresko-maltera nađeni prilikom otkopavanja ovog zida. Osim na ovom mestu, nigde više nisu pronađeni fragmenti fresko-maltera. Ispred srednjeg dela istočnog zida crkve nalaze se in situ ostaci časne trpeze. Njena baza bila je pravougaona ploča od tvrdog peščara. Na ploči je izgrađen jedan stupac od tesanika sige u krečnom malteru, koji je nosio gornju ploču časne trpeze. Od desetak redova tesanika, koliko ih je stubac mogao imati, prva dva reda su sačuvana u prvobitnom položaju dok su od  trćeg i četvrtog reda  preostali samo pojedini tesanici. Gornjoj poloči se izgubio trag. Vredno je istaći da ni u jednoj crkvi srednjovekovnog trgovišta, niti u obližnjoj crkvi sv. Mihajla, časna trpeza nije nađena. Od posebnog značaja je otkriće jednog novca mađarskog kralja Jovana Hunjadija. Reč je o srebrnom obolu kovanom između 1446. i 1453. godine, na osnovu kojeg se izgradnja crkve može datovati u prvu polovinu XV veka. Pored crkve se nalazila mala nekropola.