Šta znate o markicama?

Filatelija je više od načina plaćanja poštanskih usluga i mnogo više od hobija – ona je odraz i simbol kulture jednog naroda. Španska kraljevska akademija, institucija odgovorna za očuvanje i negovanje španskog jezika, filateliju definiše kao umetnost. Ona nije puko sakupljanje poštanskih markica i drugog poštanskog materijala već podrazumeva i njihovo proučavanje. Retki primerci poštanskih markica poseduju visoku materijalnu vrednost dostižući basnoslovne cene na tržištu rariteta.

Svaka ljudska civilizacija na poseban način doprinela je razvoju i imidžu filatelije. Danas se filatelija u nekim zemljama predaje kao dodatni nastavni predmet. Budući da poseduje obrazovnu pozadinu, filatelija pruža šansu za sticanje znanja o geografiji, istoriji, privredi i, uopšte, o kulturi neke zemlje.

Pošta se razvijala uporedo s razvojem čovečanstva. Pre nastanka savremenog oblika pisama, u starom Egiptu su se vesti, porudžbine, poruke o trgovini i poruke ljubavi usmenim putem prenosile iz jednog mesta u drugo.

Kada je reč o novijoj istoriji, cena poštarine bila je vrlo visoka, zbog čega su mnogi odbijali da prime pošiljku koja im je upućena. Upravnik engleske pošte, Rovland Hil (Rowland Hill), 1837. uvodi novinu u poštanski saobraćaj – poštarinu je pošiljalac morao da plati unapred, a kao dokaz za to na kovertama se lepio papirić štampan u boji. Prva poštanska marka u Engleskoj datira iz 1841. i prikazuje lik engleske kraljice Viktorije.  Zbog crne boje ova poštanska markica je nazvana „Crni peni“ (Black penny).

Zbirke

Da je početničke poteze filatelija povukla u Engleskoj, svedoči i činjenica da se prva organizovana grupa sakupljača poštanskih markica sastala u Londonu 1863. U Engleskoj je objavljen i prvi filatelistički časopis, dok su prvi katalozi i albumi poštanskih markica izašli u Francuskoj.

Filatelisti su u početku sakupljali i žigosane i nežigosane marke, a ubrzo je preovladala praksa sakupljanja markica na osnovu razlike u papiru ili u nijansama boje, zatim prema greškama u štampi itd. Vremenom popularne postaju i tematske zbirke, načinjene prema motivima prikazanim na markicama (umetnička dela, flora ili fauna, sport, kosmos) ili inspirisanim aktuelnim događajima ili kampanjama (marke Crvenog krsta, Olimpijske marke, marke Svetskih prvenstava).

Poštanske marke razvrstavaju se u grupe prema obliku, nameni, vrsti prometa i vrsti materijala. One se najčešće štampaju u četvrtastom obliku, ali su zastupljene i okrugle markice i one asimetričnog oblika. Marke se među sobom razlikuju ne samo po vrsti prometa – kopnenog, vazdušnog ili avionskog – nego i po nameni, redovnoj ili specijalnoj. Štampaju se na običnom, hrapavom ili providnom papiru, ali i na tekstilu, pa čak i na metalu. U Kanadi se koriste i zaštitne folije za marke. Vodeni žigovi na poleđini markica sprečavaju njihovu zloupotrebu, a simboli na njima najčešće su slova i brojevi. Prva upotreba vodenih žigova u filateliji datira iz 1840. kada je i odštampana prva poštanska marka.

Prve marke u Srbiji

Prva srpska pošta, smeštena na Kalemegdanu u Beogradu, počela je s radom 25. maja po starom, odnosno 7. juna 1840. po novom kalendaru. Prvi Zakon o poštama donet je 1866. kada je izdata i prva srpska poštanska marka zvana „grbuša“, koja je služila za plaćanje pretplate na novine i časopise. Motiv ove marke bio je grb Kneževine Srbije, po čemu je i dobila ime.

Na prvoj redovnoj poštanskoj seriji maraka Kneževine Srbije prikazan je lik kneza Mihaila Obrenovića. Serija je sadržavala tri poštanske marke identičnog nacrta, ali odštampanih u različitim nijansama – žutoj, ružičastoj i plavoj boji. Prve marke Kneževine Srbije štampane su u Carskoj državnoj štampariji u Beču, dok su se marke s likom kralja Aleksandra Obrenovića štampale u Državnoj štampariji u Beogradu. Posle Drugog svetskog rata popularnost stiču serije maraka s likom Josipa Broza. Andreja Milenković je 1968. osvojio prvu nagradu za najlepšu marku na svetu, na kojoj je bio prikazan Triglav iz Bohinja.

Poštanske marke danas u našoj zemlji osmišljava i priprema ,,Srbijamarka”, nekadašnja ,,Jugomarka”, ustanova koja postoji još od izlaska prve marke 1866. Iz ,,Srbijamarke” u toku jedne godine izađe oko 20 emisija maraka, pri čemu svaka od njih sadrži jednu, dve ili četiri marke. Tiraži se najčešće kreću od 28.000 do maksimalnih 600.000 primeraka u velikim emisijama za Božić i Uskrs. Poštanske marke izlažu se svake godine na evropskim sajmovima , među kojima su najznačajniji sajmovi u Esenu, Diseldorfu i Briselu.